Mračne tajne Sovjetskog svemirskog programa

U augustu 2020. godine, dok je Međunarodna svemirska stanica (ISS) bešumno klizila iznad Antarktika, ruski kosmonaut Ivan Vagner svjedočio je prizoru koji oduzima dah.

Ispod njega, eterični zeleni i ljubičasti velovi Aurore Australis plesali su nad zaleđenim kontinentom. Vagner je postavio kameru da snimi ovaj nebeski balet.

Međutim, kada je kasnije pregledao snimak, primijetio je detalj koji ga je natjerao da zastane. Nešto što nije pripadalo tom prizoru.

Na svom Twitter nalogu, podijelio je video uz riječi:

“Između 9. i 12. sekunde pojavljuje se pet objekata koji lete jedan pored drugog, na istoj udaljenosti. Šta mislite, šta bi to moglo biti? Meteori, sateliti ili…?”

Snimak prikazuje pet sjajnih tačaka koje se pojavljuju niotkuda, krećući se u savršeno ujednačenoj pravolinijskoj formaciji, a zatim jednako misteriozno nestaju u tami.

U stvarnom vremenu, ovaj događaj je trajao 52 sekunde. Iako je najracionalnije objašnjenje bilo da se radi o formaciji Starlink satelita Elona Muska, koji su u to vrijeme često izazivali pometnju, Vagnerov snimak je ponovo rasplamsao vječnu vatru pitanja: Jesmo li sami?

I što je još važnije, podsjetio nas je da ruski svemirski program, nasljednik moćnog sovjetskog, čuva tajne koje su daleko mračnije i kompleksnije od potencijalnih vanzemaljskih posjetilaca.

Cijena prvog koraka na Mjesecu

Da bismo razumjeli dubinu tih tajni, moramo se vratiti u srce Hladnog rata. Svemirska utrka između Sjedinjenih Američkih Država i Sovjetskog Saveza nije bila vođena čistom naučnom znatiželjom.

Bila je to bitka za ideološku, tehnološku i vojnu nadmoć; bojno polje bez direktnih hitaca, gdje su rakete bile simboli moći, a kosmonauti moderni gladijatori.

I dok je Amerika još uvijek bila u šoku nakon lansiranja prvog vještačkog satelita, Sputnjika 1, 4. oktobra 1957. godine, Sovjeti su nastavili nizati pobjede.

Mjesec dana kasnije, poslali su prvo živo biće u orbitu – nesretnu kujicu Lajku, čije je putovanje u jednom smjeru postalo simbol nemilosrdne ambicije.

Svijet je sa strepnjom čekao sljedeći korak: slanje čovjeka u svemir.

Taj čovjek bio je Jurij Aleksejevič Gagarin.

Njegov let 12. aprila 1961. godine u letjelici Vostok 1, upisao ga je u vječnost. Postao je heroj Sovjetskog Saveza i ikona čovječanstva.

Njegov osmijeh i slavna rečenica “Poyekhali!” (Idemo!) postali su simbolom trijumfa.

Ali iza blistave fasade propagande krila se priča o improvizaciji, haosu i nevjerovatnoj sreći koja je Gagarina dijelila od sigurne smrti.

Nedavno objavljeni tajni dokumenti otkrivaju da je misija Vostok 1 bila kockanje s najvećim ulogom.

Samo dva dana prije lansiranja, inženjeri su otkrili da je ukupna težina Gagarina, njegovog skafandera i sjedišta prelazila dozvoljenu granicu za 14 kilograma.

U panici, tehničari su počeli skidati sve što se smatralo “nebitnim” iz kapsule. Uklonjeni su ključni senzori za pritisak i temperaturu, što je izazvalo kratki spoj i prisililo tehničare da rade cijelu noć kako bi popravili kvar.

Sovjetsko vodstvo, opsjednuto pobjedom nad Amerikancima, svjesno je žrtvovalo sigurnost radi brzine.

Nisu razvijeni nikakvi sistemi za hitne slučajeve, poput onih za gašenje požara ili spašavanje u slučaju eksplozije na lansirnoj rampi.

Gagarin je bio poslan u svemir u letjelici koja je bila jedva više od metalnog kovčega s raketnim motorom.

Problemi su se nastavili i tokom leta. Kontrolni sistem je djelimično otkazao, a motor se ugasio 15 sekundi prekasno, poslavši Gagarina u višu i opasniju orbitu nego što je planirano.

Da su kočnice otkazale, ostao bi zarobljen u svemiru danima, daleko duže nego što su mu zalihe kisika dopuštale.

Tokom povratka, servisni modul se nije pravilno odvojio od kapsule, uzrokujući nekontrolisano prevrtanje letjelice dok je uranjala u atmosferu. Gagarin je bio na ivici da izgubi svijest.

Konačno, prizemljenje je bilo jednako haotično. Promašio je predviđenu lokaciju za skoro 600 kilometara, sletjevši u zabačeno polje u blizini Saratova.

Budući da Sovjeti nisu usavršili mehanizam za meko slijetanje, Gagarin je katapultiran iz kapsule na visini od 7.000 metara.

Nakon slijetanja padobranom, proveo je skoro šest minuta boreći se da otvori ventil za disanje na kacigi, jer mu se konopac zapetljao.

Prvi ljudi koje je sreo bili su preplašena seljanka i njena unuka, koje je morao uvjeravati da je Sovjet, a ne američki špijun.

Gagarin je preživio zahvaljujući nevjerovatnoj sreći i izuzetnoj prisebnosti. Sovjetski Savez je dobio svog heroja, ali prava priča o njegovom letu ostala je skrivena decenijama.

Izgubljeni kosmonauti

Ipak, najmračnija tajna sovjetskog svemirskog programa možda nije rizik kojem je Gagarin bio izložen, već uporna glasina da on nije bio prvi čovjek u svemiru – već samo prvi koji se vratio živ.

Ova teorija, poznata kao “teorija izgubljenih kosmonauta” ili “mrtvih kosmonauta”, tvrdi da je put do zvijezda popločan tijelima onih čiji su letovi završili katastrofom, a čije je postojanje Kremlj brutalno izbrisao iz istorije.

Priče su počele kružiti još kasnih 50-ih. Njemački raketni pionir Hermann Oberth tvrdio je 1959. godine da posjeduje pouzdane informacije o smrti sovjetskog pilota tokom suborbitalnog leta.

Iste godine, italijanska novinska agencija Continentale, pozivajući se na visokog češkog komunističkog zvaničnika, objavila je imena navodno poginulih kosmonauta: Aleksej Ledovski, Sergej Šiborin, Andrej Mitkov i Marija Gromova.

Ipak, najjezivije dokaze ponudila su dva brata iz Italije, Ahil i Đovani Batista Judika-Kordilja.

Ovi radio-amateri su u blizini Torina izgradili sofisticiranu prislušnu stanicu, “Torre Bert”, i usmjerili svoje antene ka istoku, opsjednuti praćenjem sovjetskih svemirskih aktivnosti.

Tokom godina, snimili su niz uznemirujućih signala:

• Novembar 1960: Presreli su SOS Morzeov signal koji je dolazio iz objekta koji se udaljavao od Zemlje. Dopplerov efekt je potvrdio da signal ne potiče sa Zemlje. Poruka je postajala sve slabija dok nije potpuno nestala.
• Februar 1961: Snimili su zvuk koji je zvučao kao ubrzano, panično disanje i otkucaji srca čovjeka koji se bori za život. Zvuk je na kraju prestao.
• Maj 1961: Samo mjesec dana nakon Gagarinovog trijumfa, snimili su glas uznemirene žene, kosmonautkinje, kako na ruskom govori o vatri u kapsuli. “Vidim plamen! Vruće mi je! Vruće mi je! Srušit ću se!” bili su njeni posljednji, jezivi krici prije nego što je komunikacija prekinuta.

Ovi snimci, iako nikada zvanično potvrđeni, ostaju kao sablasni podsjetnik na moguću cijenu koju su platili neopjevani heroji.

Još jedna intrigantna priča je ona o Vladimiru Iljušinu, sinu slavnog konstruktora aviona Sergeja Iljušina i jednom od najboljih test-pilota Sovjetskog Saveza.

Prema teoriji, Iljušin je poletio u svemir sedmicu dana prije Gagarina, 7. aprila 1961. Njegov let je bio djelimično uspješan, ali je tokom povratka došlo do kvara, te je bio prisiljen na hitno slijetanje u Kini, gdje su ga kineske vlasti zarobile i držale u tajnosti godinu dana.

Da bi zataškali neuspjeh i međunarodni incident, Sovjeti su objavili priču da je Iljušin doživio tešku saobraćajnu nesreću.

Kad istina izađe na vidjelo

Dok priče o izgubljenim kosmonautima ostaju u sferi teorija zavjere, sovjetska, a kasnije i ruska istorija, priznaje četiri zvanične žrtve svemirskih letova.

Njihove sudbine su tragične i služe kao dokaz koliko je opasan bio pionirski put u kosmos.

Prva zvanično priznata žrtva bio je Vladimir Komarov, Gagarinov bliski prijatelj. U aprilu 1967. godine, Komarov je bio pilot misije Sojuz 1, letjelice koja je od početka bila puna tehničkih grešaka.

Inženjeri su prijavili preko 200 strukturnih problema, ali politički pritisak da se lansiranje održi za proslavu Dana rada bio je prevelik. Komarov je znao da leti u smrt.

Prije polaska, navodno je zatražio da, ako pogine, njegov sprovod bude s otvorenim kovčegom, kako bi lideri koji su ga poslali u smrt vidjeli šta su učinili.

Misija je bila katastrofa od samog početka. Jedan solarni panel se nije otvorio, ostavljajući letjelicu bez dovoljno energije.

Navigacioni sistemi su otkazali, a Komarov je, koristeći nevjerovatnu vještinu, uspio ručno orijentisati kapsulu za povratak na Zemlju.

Ali tada se dogodila konačna katastrofa: glavni padobran se nije otvorio. Rezervni se zapetljao. Kapsula Sojuz 1 se brzinom od preko 140 km/h zabila u tlo, pretvarajući se u spljoštenu, goruću masu metala.

Sve što je ostalo od Vladimira Komarova bila je ugljenisana kost pete.

Druga i posljednja zvanična sovjetska svemirska tragedija dogodila se u junu 1971. godine. Posada misije Sojuz 11 – Georgij Dobrovoljski, Vladislav Volkov i Viktor Pacajev – uspješno je provela rekordnih 23 dana na prvoj svemirskoj stanici na svijetu, Saljut 1.

Njihov povratak je isprva tekao glatko. Međutim, kada je tim za spašavanje otvorio vrata kapsule nakon slijetanja, zatekli su stravičan prizor.

Tri kosmonauta su sjedila u svojim sjedištima, beživotna, s tamnoplavim mrljama na licima i krvlju koja im je curila iz ušiju i noseva.

Istraga je otkrila da je tokom odvajanja modula, ventil za izjednačavanje pritiska, veličine novčića, ostao otvoren.

Zrak je u roku od nekoliko sekundi iscurio iz kabine, a posada je umrla od dekompresije i gušenja. Umrli su u tišini svemira, na visini od 168 kilometara, bez mogućnosti da išta učine.

Nasljeđe trijumfa i tame

Od Gagarinovog leta na ivici smrti do žrtvovanog Komarova, istorija sovjetskog svemirskog programa je epopeja o ljudskoj hrabrosti, genijalnosti, ali i o brutalnoj ambiciji jednog totalitarnog sistema.

To je priča u kojoj su heroji stvarani preko noći, a oni neuspješni možda brisani iz sjećanja.