Ljudska istorija je prepuna priča o civilizacijama koje su dosegle značajan napredak u kulturi, tehnologiji i društvenom razvoju, ali su potom misteriozno nestale.
Nestanak ovih civilizacija, povezan je sa brojnim neobičnostima. Svaka od njih, bilo da se radi o tehnološki naprednom društvu ili kulturno bogatom carstvu, djeluje kao posebna slagalica.
Kako je moguće da cijele civilizacije sa svojim naprednim gradovima, složenom socijalnom strukturom i bogatim kulturnim naslijeđem, samo tako nestanu bez traga?
Jesu li ih zadesile prirodne katastrofe, ratovi, društveni nemiri ili je u pitanju nešto sasvim drugo? Ova nejasna i maglovita epoha naše ljudske istorije možda bi u nama trebala da probudi strah za našu vlastitu budućnost, zbog dubokog uticaja na naše razumijevanje ljudskog napretka.
Civilizacija Maja
Civilizacija Maja je bila jedna od najnaprednijih drevnih kultura, koja je cvjetala oko 2000. godine p.n.e., pa sve do kasnog klasičnog perioda (oko 250. do 900. godine p.n.e.) na područjima današnjeg Meksika, Gvatemale, Belizea, Hondurasa i Salvadora.
Ova civilizacija ostavila je značajan uticaj na ljudsko društvo kroz njihova dostignuća u matematici, astronomiji, arhitekturi i pismu.
Maje su bili nevjerovatni matematičari i razvili su koncept nule nezavisno od drugih civilizacija. Posjedovali su duboko znanje o svemiru, a njihov napredni kalendarski sistem, baziran na astronomskim opažanjima, omogućio im je precizno praćenje vremena.
Građevine Maja su impresivne, sa palatama, hramovima i piramidama koje su građene sa izuzetnom preciznošću i često bogato ukrašene hijeroglifskim pismom, koje su Maje koristile za zapisivanje istorijskih i ritualnih tekstova.
Ipak, uprkos ovim dostignućima, civilizacija Maja je misteriozno nestala tokom 8. ili 9. vijeka n.e., a naučnici su ponudili nekoliko teorija kojima se pokušava objasniti ovaj fenomen.
Prema jednoj od hipoteza, ekološki faktori poput iscrpljivanja prirodnih resursa i degradacije zemljišta, mogli su značajno da smanje kapacitete za održavanje velikih populacija. Ratovi i društveni nemiri, izazvani kompleksnim političkim savezima i sukobima između gradova-država, mogli su dodatno destabilizovati ovo društvo.
Također se smatra da su klimatske promjene, uključujući veoma duge periode suša, imale presudni uticaj na proizvodnju hrane.
Svi ovi faktori, mogli bi činiti složeni splet okolnosti koje su dovele do nestanka Maja. Ali, istina je da niko sa sigurnošću ne zna šta se dogodilo sa jednom od najfascinantijih civilizacija u istoriji.
Civilizacija Doline Inda
Civilizacija doline Inda, rasprostirala se na teritoriji današnjeg Pakistana i sjeverozapadne Indije, obuhvatajući napredne gradove poput Mohenjo Dara i Harappa sa po 40.000 stanovnika.
Ova civilizacija je cvjetala u periodu od oko 3300. do 1900. godine prije nove ere, a njene ogromne javne građevine od opeke i blata, sofisticirani sistem kanalizacije i urbanističko planiranje, dokazuju da je ova civilizacija bila veoma napredna.
O svakodnevnom životu stanovnika doline Inda se veoma malo zna, osim da su trgovali sa Sumeranima i prakticirali jedan od prvih oblika hinduizma.
Jedna od najvećih misterija povezanih sa ovom civilizacijom je njen nagli pad oko 1900. godine p.n.e. Pojavile su se brojne teorije koje pokušavaju objasniti razloge ovog kolapsa, a jedna od najčešće prihvaćenih je promjena toka rijeke Ind.
Prema ovoj teoriji rijeka Ind, koja je bila ključna za poljoprivredne aktivnosti i vodosnabdjevanje stanovnika doline, mogla je da promijeni pravac svog toka zbog tektonskih aktivnosti ili klimatskih promjena, što je rezultiralo padom agrikulturne proizvodnje i napuštanjem urbanih centara.
Prirodne katastrofe, poput zemljotresa i poplava, također su mogle pridonijeti nestanku civilizacije doline Inda. Ovi događaji su mogli da unište infrastrukturu i natjeraju stanovništvo da migrira na sigurnija područja.
Dodatno, postoje i neke indikacije socio-ekonomskih promjena i unutrašnjih sukoba koje su mogle destabilizovati društveni poredak.
Svi ovi faktori, mogli bi da stvore nepodnošljive uslove za opstanak tako složene civilizacije.
Anasazi civilizacija
Anasazi civilizacija, poznata i kao Drevni Pueblo narodi, naseljavala je region Four Corners (Četiri ugla), gdje se susreću teritorije današnjeg Novog Meksika, Arizone, Kolorada i Utaha.
O postojanju ove civilizacije svjedoči bogato naslijeđe u obliku spektakularnih arhitektonskih struktura, kao što su kamene zgrade i kompleksne pećinske ruševine poput onih u Mesa Verde.
Anasazi su možda bili najpoznatiji po svojoj složenoj društvenoj strukturi, koja je obuhvatala detaljno razvijene sisteme trgovine i poljoprivrede.
Služili su se naprednim sistemima navodnavanja kako bi maksimalno iskoristili ograničene resurse sušnog područja koje su nastanjivali. Međutim, oko 13. vijeke p.n.e., ova veoma napredna civilizacija je misteriozno nestala, ostavljajući za sobom mnoga neodgovorena pitanja i teorije.
Analizirajući različite histografske i arheološke studije, istraživači sugerišu da su dugotrajne suše značajno doprinijele padu Anasazija.
Uprkos njihovom misterioznom nestanku, naslijeđe Anasazija živi kroz Pueblo plemena, koja su očuvala većinu kulture i tradicije svojih predaka.
Rapa Nui: Civilizacija sa Uskršnjeg ostrva
Jedna od najfascinantnijih i najmisterioznijih civilizacija koja je nestala, jeste ona sa Usrkšnjeg ostrva, poznatog i kao Rapa Nui.
Ova mala polinezijska kultura poznata je po svojim ogromnim kamenim statuama naziva “moai”, koje su visoke do 10 metara i teške do 75 tona.
Sudbina ove civilizacije ostaje obavijena velom misterije, sa teorijama koje sugerišu na različite razloge njene propasti.
U središtu jedne od vodećih teorija je ekološka katastrofa, prouzrokovana pretjeranom deforestacijom (sječom šuma).
Putem raznih arheoloških i paleoenvironmentalnih studija, naučnici su utvrdili da su stanovnici Uskršnjeg Ostrva u velikoj mjeri koristili drvo kao osnovni resurs za izgradnju kanua, kuća, i vjerovatno, za transport moai statua.
Na kraju je masovna sječa drveta dovela do erozije tla, smanjenju poljoprivredne proizvodne i gubitku ključnih resursa, što je na kraju mogao biti jedan od uzroka propasti ove civilizacije.
Prema drugoj teoriji, unutrašnji sukobi među plemenima su esencijalno uzrokovali društveni kolaps, a zbog ograničenih resursa sukobi između klanova su postajali sve češći i smrtonosniji.
To je dovelo do dezintegracije društvenog sistema, što je dodatno oslabilo zajednicu i njenu sposobnost da se nosi sa ekološkim izazovima.
Još jedna teorija razmatra dolazak evropskih istraživača. Vjeruje se da su u 18. vijeku evropski mornari donijeli bolesti, trgovinu robljem i druge negativne faktore koji su dodatno oslabili već u dobroj mjeri društvo Rapa Nuija.
Ali, bez obzira na razne teorije kojima se pokušava objasniti nestanak ovih civilizacija, čini se da će prava istina zauvijek ostati skrivena u prošlosti.
Foto naslovnice: Wirestock, Freepik
