Nešto iz dubina svemira šalje signale svakih 44 minute, a NASA već tri godine grozničavo pokušava odgonetnuti o čemu se radi.
I ne, ovo nije scenario za naučno-fantastični film – tamo negdje, 15.000 svjetlosnih godina daleko u sazviježđu Scutum, zaista postoji stvarni objekt koji čini nešto što su naučnici smatrali gotovo nemogućim.
Misteriozni objekt, nazvan ASKAP J1832–0911, istovremeno emituje radiotalase i X-zrake u savršenim 44-minutnim intervalima.
Otkriće donosi prekretnicu u istraživanju, jer je riječ o prvom slučaju u kojem su rendgenske zrake povezane s objektom koji bi mogao pripadati novoj klasi nebeskih tijela poznatih kao ‘radijski tranzijenti sa dugim periodom ponavljanja’ (LPT).
Ova precizna i udružena kombinacija emisija nikada ranije nije viđena kod ovakve vrste nebeskog tijela.
Astronomi su prvi takav objekt otkrili 2022. godine, a do danas ih je zabilježeno manje od deset.
Ključnu ulogu u detekciji ovog neobičnog svemirskog objekta, odigrao je australijski radioteleskop ASKAP (Australian Square Kilometre Array Pathfinder).
ASKAP je revolucionarni instrument dizajniran za brzo pretraživanje velikih područja neba s izuzetnom osjetljivošću, što ga čini idealnim za otkrivanje tranzijentnih, odnosno promjenljivih ili periodičnih, radio izvora.
Tokom jednog od svojih redovnih skeniranja neba, ASKAP je zabilježio neobične, ponavljajuće radio bljeskove koji su dolazili iz pravca sazviježđa Scutum (Štit).
Ovo sazviježđe, iako neupadljivo golim okom, nalazi se u ravni naše galaksije Mliječni put, području bogatom zvijezdama, gasom i prašinom, ali i poprištu nekih od najenergetskijih događaja u svemiru.
Početna detekcija bila je samo prvi korak. Da bi se potvrdila priroda signala i saznalo više o izvoru, astronomi su se okrenuli drugim instrumentima.
Od posebnog značaja bile su opservacije NASA-ine Chandra X-ray opservatorije.
Chandra, koja kruži visoko iznad Zemljine atmosfere, sposobna je detektovati X-zračenje, visokoenergetsku formu svjetlosti koju emituju objekti zagrijani na milione stepeni Celzijusa ili oni s ekstremno jakim magnetnim poljima.
Kada je Chandra usmjerena ka poziciji koju je ASKAP identifikovao, otkriveno je nešto zapanjujuće: izvor je emitovao i X-zrake, i to u savršenoj sinhronizaciji s radio bljeskovima.
Ova istovremena emisija u dva tako različita dijela elektromagnetskog spektra, s tako dugim i preciznim periodom, odmah je signalizirala da se radi o nečemu posebnom.
Ono što ASKAP J1832–0911 čini toliko intrigantnim jesu upravo karakteristike njegovih signala. Objekat emituje snažne impulse svakih 44 minute, s nevjerovatnom preciznošću.
Svaki period emisije, prema dostupnim informacijama, traje oko dvije minute, nakon čega slijedi period tišine do narednog ciklusa.
Takva dugoperiodična, metronomska regularnost sama po sebi je neobična za mnoge poznate klase visokoenergetskih objekata.
Većina poznatih pulsara, na primjer, rotira i emituje signale u intervalima od milisekundi do nekoliko sekundi; periodi od desetina minuta su izuzetno rijetki i obično ukazuju na vrlo specifične uslove ili tipove objekata.
Dodatnu kompleksnost unosi dvostruka priroda emisije. Dok radio emisija može poticati iz različitih mehanizama povezanih s magnetosferama kompaktnih objekata, istovremena i periodična emisija X-zraka nameće dodatna ograničenja na moguće modele.
Signali su, kako se navodi, dovoljno snažni da budu detektovani uprkos ogromnoj udaljenosti od 15.000 svjetlosnih godina.
Važno je shvatiti šta ova udaljenost zapravo znači: svjetlost, pa tako i radio valovi i X-zraci, putuju konačnom brzinom.
Signali koje danas detektujemo s ASKAP J1832–0911 krenuli su na svoje putovanje prije 15.000 godina.
U to vrijeme, na Zemlji je vladalo posljednje ledeno doba, a naši preci su živjeli u pećinama, nesvjesni kosmičkog sata koji je već tada otkucavao u dalekoj galaksiji.
Pravilnost signala opisana je kao gotovo “robotska”, bez primjetnih varijacija ili nasumičnosti.
Ovo sugeriše da je mehanizam koji ih proizvodi izuzetno stabilan tokom dugih vremenskih perioda, što je karakteristika koja se često povezuje s rotacijom veoma masivnih, kompaktnih objekata poput neutronskih zvijezda ili bijelih patuljaka.
Prema riječima dr. Andy Wanga, docenta sa Instituta za radioastronomiju Curtin u Australiji “radijski tranzijenti s dugim periodom ponavljanja su nova skupina svemirskih objekata koji emitiraju jake radio bljeskove svakih nekoliko minuta do nekoliko sati”.
“Ako ti objekti zaista mogu emitirati rendgensko zračenje, koje nosi mnogo više energije od radio valova, to znači da su energetski jači nego što se prije mislilo”.
“Otkriće da ASKAP J1832–0911 emitira rendgenske zrake bilo je poput pronalaska igle u plastu sijena. ASKAP ima široko vidno polje, dok Chandra pokriva samo malen dio noćnog neba. Imali smo sreću što su oba teleskopa istovremeno gledala isto područje.”
