Venera: Planeta koja je zaboravila da diše

Venera, druga planeta po udaljenosti od Sunca, milenijumima je bila simbol spokoja. Ali, iza tog blistavog vela, krije se svijet toliko surov da prkosi mašti.

Zamislite mjesto gdje kiša ne pada u kapima vode, već u mlazevima sumporne kiseline, a atmosferski pritisak bi vas smrvio u djeliću sekunde.

Temperature dostižu i premašuju 465 stepeni Celzijusa, dovoljno da se olovo topi kao sladoled na ljetnom suncu.

Vazduh je gusta, zagušljiva mješavina gotovo čistog ugljen-dioksida.

Ovo nije opis dalekog, egzotičnog pakla iz priča. Ovo je Venera.

Pa ipak, u ovom paklenom pejzažu, u njegovoj otrovnoj atmosferi i na njegovoj sprženoj površini, tinja jedna od najintrigantnijih i najprovokativnijih teorija u modernoj nauci: ideja da je ovaj negostoljubivi svijet nekada bio dom životu.

Da bismo ovo razumjeli, moramo otputovati milijardama godina u prošlost i zaroniti u priču o dva svijeta – jednom koji je postao raj i drugom koji ga je izgubio.

Šapat života u otrovnim oblacima

Decenijama, Venera je bila u sjeni svog harizmatičnijeg susjeda, Marsa.

Dok smo Crvenu planetu opsesivno istraživali roverima u potrazi za fosilima i presušenim rijekama, Venera je ostala zanemarena kao izgubljen slučaj – geološki mrtav i biološki sterilan svijet.

Sve se to promijenilo u septembru 2020. godine.

Tim naučnika, predvođen Univerzitetom u Cardiffu, objavio je otkriće koje je odjeknulo astronomskom zajednicom.

Visoko u Venerinoj atmosferi, nekih 50 do 60 kilometara iznad spržene površine, u sloju gdje su temperatura i pritisak iznenađujuće slični onima na Zemlji, detektovali su tragove fosfina.

Zašto je ova molekula, sastavljena od jednog atoma fosfora i tri atoma vodika, toliko važna?

Zato što ga na Zemlji poznajemo kao “biomarker” i proizvode ga mikrobi koji žive u okruženjima bez kisika, poput močvara, deponija ili utroba životinja.

Još nije poznat geološki ili hemijski proces na kamenitim planetama koji bi mogao stvoriti fosfin u primjetnim količinama.

Njegovo prisustvo, ma koliko sićušno (oko 20 molekula na milijardu), bilo je poput pronalaska jedne jedine kosti usred pustinje – nije dokaz, ali je neodoljiv trag.

Naučnici su bili izuzetno oprezni, pozivajući kolege da pronađu alternativno, neživo objašnjenje. Neke kasnije studije su osporile nalaze, dok su ih druge potvrdile.

Po prvi put, ideja o postojanju života na Veneri, prešla je u sferu legitimnog naučnog istraživanja.

Duh plavog svijeta

Otkriće fosfina je samo najnovije poglavlje u priči o preispitivanju Venerine prošlosti.

Dok su sovjetske sonde iz programa “Venera” 70-ih i 80-ih godina prošlog vijeka uspjele da prežive na površini tek toliko da pošalju prve i jedine slike tog paklenog svijeta – slike ispucalih, narandžastih stijena pod olovnim nebom – kasnije misije iz orbite počele su da sklapaju drugačiju sliku.

NASA-ina sonda “Magellan” je početkom 90-ih, koristeći radar da prodre kroz guste oblake, mapirala gotovo cijelu površinu ove planete.

Otkrila je svijet prekriven vulkanima i ogromnim ravnicama lave.

Ključni nalaz je bio da je površina Venere geološki “mlada”, stara možda između 500 i 800 miliona godina.

To je ukazivalo na to da je neka kataklizmična, globalna erupcija vulkana prekrila cijelu planetu, brišući sve tragove njene ranije istorije.

Ali, šta se krilo ispod te lave?

Odgovor je počeo da se nazire sa misijom Evropske svemirske agencije “Venus Express” (2005-2015).

Analizirajući atmosferu, sonda je otkrila ključni trag u omjeru deuterija – teškog izotopa vodika – i običnog vodika.

Na Veneri je taj omjer bio drastično veći nego na Zemlji.

Jedino logično objašnjenje bilo je da je Venera nekada imala ogromne količine vode.

Kroz milijarde godina, pod uticajem Sunčevog zračenja, molekule vode u gornjoj atmosferi su se raspadale na vodik i kisik.

Lakši, obični vodik je pobjegao u svemir, dok je teži deuterij ostao zarobljen gravitacijom.

Matematički proračuni su ukazivali na to da je Venera u prošlosti možda imala dovoljno vode da prekrije cijelu planetu okeanom dubokim stotinama metara.

Izgubljeni raj?

Ova saznanja su kulminirala 2019. godine, kada je tim iz NASA-inog Goddard instituta za svemirske studije objavio rezultate naprednih klimatskih simulacija.

Oni su postavili jednostavno pitanje: “Šta da se Venera razvijala drugačije?”

Kreirali su pet različitih modela Venerine prošlosti, varirajući količinu vode na njenoj površini. Rezultati su bili zapanjujući.

U svih pet scenarija, simulacije su pokazale da je Venera mogla održavati stabilne, umjerene temperature – pogodne za tečnu vodu i život – tokom perioda od gotovo tri milijarde godina!

To je duže nego što na Zemlji postoji složeni, višećelijski život.

Prema ovim modelima, Venera nije bila zli blizanac; bila je prava sestra bliznakinja, svijet okeana, oblaka i možda, samo možda, života.

Pa, šta je pošlo po zlu?

Simulacije ukazuju na jedan kritičan događaj, koji se odigrao prije otprilike 700 miliona godina. Nešto je pokrenulo masovno oslobađanje ugljen-dioksida zarobljenog u stijenama planete.

Najvjerovatniji krivac je upravo onaj globalni vulkanizam koji je “Magellan” otkrio.

Milioni godina neprekidnih erupcija ispumpali su nezamislive količine ugljen-dioksida u atmosferu. To je pokrenulo ono što nazivamo “odbjeglim efektom staklene bašte”.

U začaranom krugu pakla, dodatni CO² je podigao temperaturu, što je dovelo do isparavanja okeana.

Vodena para je, sama po sebi, moćan staklenički plin, pa je dodatno podigla temperaturu.

Toplija atmosfera mogla je da zadrži još više vodene pare, što je dovelo do još većeg zagrijavanja.

Za geološki tren oka, okeani su proključali i isparili, a Venera se transformisala iz umjerenog svijeta u užarenu peć kakvu danas poznajemo.

Njena površina je bukvalno sterilisana, a njena atmosfera postala je gusta, otrovna čahura.

Sjene izgubljenog života

I tu dolazimo do najspekulativnijeg dijela priče.

Ako je Venera bila naseljiva tri milijarde godina, a kataklizma se desila prije 700 miliona godina, postojao je ogroman vremenski prozor za evoluciju.

Na Zemlji su se prvi moderni ljudi pojavili prije samo 300.000 godina. Šta ako se sličan proces odigrao na Veneri, samo mnogo ranije?

Ova hipoteza sugeriše da je život na Veneri mogao ne samo da nastane, već i da evoluira do složenijih formi.

Suočeni s nadolazećom klimatskom katastrofom, taj hipotetički život je morao pronaći način da preživi.

Jedina šansa za opstanak je, paradoksalno, bila u otrovnim oblacima.

Kako su temperature na površini rasle, okeani su isparavali, a mikrobi su možda bili zarobljeni u atmosferi.

Na visinama od 50 do 60 kilometara, i danas postoje uslovi bliski Zemaljskim, ali je to okruženje ispunjeno kapljicama sumporne kiseline.

Ako je život opstao, morao je razviti nevjerovatne mehanizme otpornosti na izuzetno kiselo okruženje i minimalnu količinu dostupne vode.

Upravo bi taj “atmosferski život”, ako postoji, bio izvor misterioznog fosfina.

Upozorenje iz susjedstva

Bez obzira na to da li je ideja o životu u oblacima puka fantazija ili daleki eho zaboravljene prošlosti, priča o Veneri nosi duboku i zastrašujuće relevantnu poruku za nas danas.

Venera nije rođena kao pakao; ona je to postala.

Sama mogućnost da je Venera nekada bila svijet poput našeg – i da je izgubila sve zbog nekontrolisanog efekta staklene bašte – trebalo bi da nas natjera da se zagledamo u sopstveni svijet sa više poštovanja i brige.

Jer priča o izgubljenom raju na Veneri možda nije samo o njima – nego o nama.